Bij de opmars van de globalisering, waarbij niet alleen de lokale of nationale omgeving maar de hele wereld als omgeving wordt beschouwd, heeft sport een voortrekkersrol gespeeld. In 1884 werd het IOC opgericht, om in 1886 de eerste 'moderne' olympische spelen te organiseren. In 1904 werd FIFA opgericht. Daarmee waren IOC en FIFA al internationale organisaties, lang voordat de Verenigde Naties in 1945 werd opgericht.
Sinds het ontstaan van IOC en FIFA worden er regelmatig pleidooien gehouden om sport en politiek niet te vermengen. Misschien is het mogelijk om een partijtje voetbal, met 22 spelers en een scheidsrechter die over de regels gaat, te beschouwen als een helder afgebakend domein, waarin politiek geen rol hoeft te spelen. Maar de organisatie van een internationaal sportevenement is onmogelijk los te zien van internationale politieke betrekkingen.
FIFA kan organiserende en deelnemende landen tot op zekere hoogte haar wil opleggen, maar altijd binnen een zekere bandbreedte van wat wordt geaccepteerd door deelnemende landen. En omdat FIFA zich de laatste decennia sterk afhankelijk heeft gemaakt van sponsors, is ook draagvlak onder de wereldbevolking van belang.
Dat brengt mij tot de vraag: Is het gedrag van FIFA representatief voor wereldwijde machtsverhoudingen?
Matthew Taylor beschrijft in zijn artikel 'Sport, transnationalism and global history' dat sport sinds het ontstaan van internationale sportevenementen is gebruikt om de machtspositie van landen te ondersteunen. In de eerste decennia van de internationale sport waren het vooral de westerse landen die via sport hun normen en waarden aan de wereld over wilden brengen: "It's difficult, of course, to deny the central role of the west, particularly Britain and the United States in the global diffusion of many modern sports from the 19th century onwards" (Taylor, 2013, p. 204).
Ook binnen FIFA hadden de westerse landen lange tijd een leidende rol, maar grotendeels zonder Amerika, omdat voetbal in Amerika niet erg populair was. "Certain national member associations, such as those of England, Scotland, Whales and Northern Ireland, enjoyed a privileged representational status and rule making powers" (Taylor, 2013, p. 206).
Paul Dietschy stelt in zijn artikel 'Making football global? FIFA, Europe, and the non-European football world, 1912-74': "From its birth to this date, FIFA was a de facto European organization controlled by European officials. The establishment of football internationalism could be interpreted as a sporting aspect of the cultural Europeanization of the world or, perhaps, an element of 'anglobalization', since FIFA officials wanted to promote the values and rules of the English national winter game" (Dietschy, 2013, p. 280).
Maar dat is niet de gehele waarheid. Binnen FIFA is niet alleen met politiek of geld macht te verkrijgen, ook een land met een sterk nationaal team en veel voetballiefhebbers kan binnen FIFA macht verwerven (Dietschy, 2013).
In Zuid-Amerika is voetbal al heel lang zeer populair. Hoewel FIFA in 1904 startte als een volledig Europese organisatie, sloten tussen 1912 en 1926 Argentinië, Chili, Paraguay, Brazilië, Uruguay, Peru, Bolivia en Ecuador zich aan. Maar de macht was niet gelijk verdeeld. Toen in 1930 het eerste WK werd georganiseerd en Uruguay twee keer achter elkaar op de Olympische Spelen voetbalgoud had veroverd, werd het door velen vanzelfsprekend geacht dat Uruguay gastland zou zijn voor het eerste WK. In de toen geldende machtsverhoudingen bleek dat echter niet haalbaar. De Europese autoriteiten besloten het toernooi toch op het eigen continent te houden, waarbij de grootste Europese landen ook nog eens besloten niet mee te doen (Dietschy, 2013), wellicht om verlies tegen Uruguay te voorkomen.
Zuid Amerikaanse landen hadden minder geld en politieke macht dan de Europese landen en hadden daardoor een grote drang zich te bewijzen, waarbij ook zij de Europese standaard als de norm zagen: "For the Latin-American Elite, the highest achievement was 'to be like Europeans' on the other hand they wished to create an authentic culture and this preoccupation became 'a collective project'" (Dietschy, 2013, p. 282).
Afrikanen en Aziaten stonden nog lager in deze voetbal-hiërarchie, FIFA schroomde niet om via de regels grote hoeveelheden voetballers uit te sluiten van officiële wedstrijden, zelfs binnen het eigen land: "FIFA officials required players to wear shoes, an obligation that did not fit the habits of Asia and African footballers who, for economic and practical reasons played barefoot" (Dietschy, 2013, 290).
De laatste jaren zijn de Europese normen en waarden veel minder leidend binnen FIFA. Aan de regels die FIFA een organiserend land oplegt, kan een westerse democratie nauwelijks voldoen. FIFA eist vrijstelling van belastingen, vrije snelwegen voor officials, en sponsoren moeten zonder concurrentie kunnen opereren in een straal van twee kilometer rond de stadions, waardoor bijvoorbeeld diverse cafés tijdens het WK gesloten moeten blijven. Deze concurrentie-vrije zone geldt ook voor elk WK-gerelateerd evenement in de speelsteden, zoals een groot scherm (Leijten, 2010). Als landen hiervoor aanpassingen bedenken, reageert FIFA: 'het is niet de bedoeling dat er van onze eisen wordt afgeweken' (Riemersma, 2014). Dat het hierdoor voor westerse democratieën moeilijk wordt om een WK te organiseren, wordt door FIFA niet ontkent maar ook niet als een probleem beschouwd. Secretaris generaal Jerôme Valcke van FIFA stelt: "minder democratie in het gastland is soms beter voor de organisatie van het wereldkampioenschap. Als je een heel sterk staatshoofd hebt met veel bevoegdheden, zoals Poetin nu is in Rusland, is dat voor ons als organisatie makkelijker werken" (Riemersma, 2014).
Voor de toewijzing van het WK 2022 aan Qatar is er in Europa weinig draagvlak. Het land is te warm voor voetbal, heeft nauwelijks voetballiefhebbers en geen voetbaltraditie. Daarnaast worden de omstandigheden rond zowel de toewijzing als de voorbereidingen in Europa zeer discutabel geacht. Maar blijkbaar heeft de mening van Europa binnen FIFA in de loop van de tijd aan kracht ingeboet. FIFA lijkt de laatste jaren te durven rekenen op wereldwijd draagvlak voor de macht van het geld, waarbij de sterke indruk van corruptie blijkbaar niet als zeer problematisch wordt beschouwd.
Daarbij spelen de kosten van het evenement een steeds grotere rol. Er is veel discussie over de vraag of een organiserende land aan een WK kan verdienen. Lucratief is een WK vooral voor FIFA. Jerôme Valcke, noemde na het WK in Zuid Afrika 'het eerste WK in Afrika het meest winstgevende in de geschiedenis van FIFA' (Vermeulen, 2014). Hij doelde daarmee op de opbrengsten voor FIFA, want Zuid-Afrika maakte miljarden dollars verlies (Vermeulen, 2014).
Het is niet moeilijk hierin een parallel te zien met andere ontwikkelingen van globalisering, waarbij overheden ook steeds vaker een speelbal worden van machtige multinationals, het economisch belang van de multinational leidend wordt, en de macht van politici zelfs afhankelijk wordt van het bedrijfsleven: "The contributions of corporations or individuals closely associated with corporations are often an important source of campaign funds for political parties and candidates" (Maps of World, 2012).
In de beginjaren was het gedrag van FIFA representatief voor de verhoudingen tussen landen, FIFA was sterk gericht op Europese normen en waarden en FIFA legde die Europese focus op aan alle deelnemende landen. Nu lijkt FIFA geen afspiegeling meer van de verhoudingen tussen landen. De keuzes van FIFA lijken nu vooral gebaseerd op eigen gewin en worden niet meer zozeer bepaald door landen, maar vooral door rijke individuen en grote bedrijven. Daarmee kan worden vastgesteld dat de verandering die FIFA doormaakte naadloos aansluit bij de trend van globalisering, waarbij de macht van landen en de focus op normen en waarden afneemt, en de macht van bedrijven en de focus op winst toeneemt.
Bondscoach Rinus Michels zei ooit 'voetbal is oorlog'. Voor FIFA lijkt momenteel vooral 'voetbal is business' van toepassing.
Bronnenlijst
- Taylor, M. 'Editorial - sport, transnationalism, and global history'. Journal of Global History. 2013. Issue 8. pp 199-208.
- Dietschy, P. 'Making football global? FIFA, Europe, and the non-European football world, 1912-74'. Journal of Global History. 2013. Issue 8. pp 279-298.
- Riemersma, M. 'Een staat binnen een staat: FIFA in Brazilië'. Research. 2014. Geraadpleegd op: 27 februari 2015. http://www.oneworld.nl/een-staat-binnen-een-staat-fifa-brazilie
- Vermeulen, M. 'Wat doet een WK nu echt met een (arm) land?' de Correspondent. 2014. Geraadpleegd op: 28 februari 2015. https://decorrespondent.nl/1424/Wat-doet-een-WK-nu-echt-met-een-arm-land-/ 62045104-1f26a82d
- 'Do Corporations Rule The World? - Facts & Infographic' Maps of World. 2012. Geraadpleegd op: 28 februari 2015. http://www.mapsofworld.com/infographics/poll/do-corporations-rule-the-world-facts-infographic-text.html
- Leijten, R. 'Koning Fifa stelt belachelijke eisen aan organisator van WK' Trouw. 2010. Geraadpleegd op: 27 februari 2015. http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1115064/2010/08/07/Koning-Fifa-stelt-belachelijke-eisen-aan-organisator-van-WK.dhtml
Sinds het ontstaan van IOC en FIFA worden er regelmatig pleidooien gehouden om sport en politiek niet te vermengen. Misschien is het mogelijk om een partijtje voetbal, met 22 spelers en een scheidsrechter die over de regels gaat, te beschouwen als een helder afgebakend domein, waarin politiek geen rol hoeft te spelen. Maar de organisatie van een internationaal sportevenement is onmogelijk los te zien van internationale politieke betrekkingen.
FIFA kan organiserende en deelnemende landen tot op zekere hoogte haar wil opleggen, maar altijd binnen een zekere bandbreedte van wat wordt geaccepteerd door deelnemende landen. En omdat FIFA zich de laatste decennia sterk afhankelijk heeft gemaakt van sponsors, is ook draagvlak onder de wereldbevolking van belang.
Dat brengt mij tot de vraag: Is het gedrag van FIFA representatief voor wereldwijde machtsverhoudingen?
Matthew Taylor beschrijft in zijn artikel 'Sport, transnationalism and global history' dat sport sinds het ontstaan van internationale sportevenementen is gebruikt om de machtspositie van landen te ondersteunen. In de eerste decennia van de internationale sport waren het vooral de westerse landen die via sport hun normen en waarden aan de wereld over wilden brengen: "It's difficult, of course, to deny the central role of the west, particularly Britain and the United States in the global diffusion of many modern sports from the 19th century onwards" (Taylor, 2013, p. 204).
Ook binnen FIFA hadden de westerse landen lange tijd een leidende rol, maar grotendeels zonder Amerika, omdat voetbal in Amerika niet erg populair was. "Certain national member associations, such as those of England, Scotland, Whales and Northern Ireland, enjoyed a privileged representational status and rule making powers" (Taylor, 2013, p. 206).
Paul Dietschy stelt in zijn artikel 'Making football global? FIFA, Europe, and the non-European football world, 1912-74': "From its birth to this date, FIFA was a de facto European organization controlled by European officials. The establishment of football internationalism could be interpreted as a sporting aspect of the cultural Europeanization of the world or, perhaps, an element of 'anglobalization', since FIFA officials wanted to promote the values and rules of the English national winter game" (Dietschy, 2013, p. 280).
Maar dat is niet de gehele waarheid. Binnen FIFA is niet alleen met politiek of geld macht te verkrijgen, ook een land met een sterk nationaal team en veel voetballiefhebbers kan binnen FIFA macht verwerven (Dietschy, 2013).
In Zuid-Amerika is voetbal al heel lang zeer populair. Hoewel FIFA in 1904 startte als een volledig Europese organisatie, sloten tussen 1912 en 1926 Argentinië, Chili, Paraguay, Brazilië, Uruguay, Peru, Bolivia en Ecuador zich aan. Maar de macht was niet gelijk verdeeld. Toen in 1930 het eerste WK werd georganiseerd en Uruguay twee keer achter elkaar op de Olympische Spelen voetbalgoud had veroverd, werd het door velen vanzelfsprekend geacht dat Uruguay gastland zou zijn voor het eerste WK. In de toen geldende machtsverhoudingen bleek dat echter niet haalbaar. De Europese autoriteiten besloten het toernooi toch op het eigen continent te houden, waarbij de grootste Europese landen ook nog eens besloten niet mee te doen (Dietschy, 2013), wellicht om verlies tegen Uruguay te voorkomen.
Zuid Amerikaanse landen hadden minder geld en politieke macht dan de Europese landen en hadden daardoor een grote drang zich te bewijzen, waarbij ook zij de Europese standaard als de norm zagen: "For the Latin-American Elite, the highest achievement was 'to be like Europeans' on the other hand they wished to create an authentic culture and this preoccupation became 'a collective project'" (Dietschy, 2013, p. 282).
Afrikanen en Aziaten stonden nog lager in deze voetbal-hiërarchie, FIFA schroomde niet om via de regels grote hoeveelheden voetballers uit te sluiten van officiële wedstrijden, zelfs binnen het eigen land: "FIFA officials required players to wear shoes, an obligation that did not fit the habits of Asia and African footballers who, for economic and practical reasons played barefoot" (Dietschy, 2013, 290).
De laatste jaren zijn de Europese normen en waarden veel minder leidend binnen FIFA. Aan de regels die FIFA een organiserend land oplegt, kan een westerse democratie nauwelijks voldoen. FIFA eist vrijstelling van belastingen, vrije snelwegen voor officials, en sponsoren moeten zonder concurrentie kunnen opereren in een straal van twee kilometer rond de stadions, waardoor bijvoorbeeld diverse cafés tijdens het WK gesloten moeten blijven. Deze concurrentie-vrije zone geldt ook voor elk WK-gerelateerd evenement in de speelsteden, zoals een groot scherm (Leijten, 2010). Als landen hiervoor aanpassingen bedenken, reageert FIFA: 'het is niet de bedoeling dat er van onze eisen wordt afgeweken' (Riemersma, 2014). Dat het hierdoor voor westerse democratieën moeilijk wordt om een WK te organiseren, wordt door FIFA niet ontkent maar ook niet als een probleem beschouwd. Secretaris generaal Jerôme Valcke van FIFA stelt: "minder democratie in het gastland is soms beter voor de organisatie van het wereldkampioenschap. Als je een heel sterk staatshoofd hebt met veel bevoegdheden, zoals Poetin nu is in Rusland, is dat voor ons als organisatie makkelijker werken" (Riemersma, 2014).
Voor de toewijzing van het WK 2022 aan Qatar is er in Europa weinig draagvlak. Het land is te warm voor voetbal, heeft nauwelijks voetballiefhebbers en geen voetbaltraditie. Daarnaast worden de omstandigheden rond zowel de toewijzing als de voorbereidingen in Europa zeer discutabel geacht. Maar blijkbaar heeft de mening van Europa binnen FIFA in de loop van de tijd aan kracht ingeboet. FIFA lijkt de laatste jaren te durven rekenen op wereldwijd draagvlak voor de macht van het geld, waarbij de sterke indruk van corruptie blijkbaar niet als zeer problematisch wordt beschouwd.
Daarbij spelen de kosten van het evenement een steeds grotere rol. Er is veel discussie over de vraag of een organiserende land aan een WK kan verdienen. Lucratief is een WK vooral voor FIFA. Jerôme Valcke, noemde na het WK in Zuid Afrika 'het eerste WK in Afrika het meest winstgevende in de geschiedenis van FIFA' (Vermeulen, 2014). Hij doelde daarmee op de opbrengsten voor FIFA, want Zuid-Afrika maakte miljarden dollars verlies (Vermeulen, 2014).
Het is niet moeilijk hierin een parallel te zien met andere ontwikkelingen van globalisering, waarbij overheden ook steeds vaker een speelbal worden van machtige multinationals, het economisch belang van de multinational leidend wordt, en de macht van politici zelfs afhankelijk wordt van het bedrijfsleven: "The contributions of corporations or individuals closely associated with corporations are often an important source of campaign funds for political parties and candidates" (Maps of World, 2012).
In de beginjaren was het gedrag van FIFA representatief voor de verhoudingen tussen landen, FIFA was sterk gericht op Europese normen en waarden en FIFA legde die Europese focus op aan alle deelnemende landen. Nu lijkt FIFA geen afspiegeling meer van de verhoudingen tussen landen. De keuzes van FIFA lijken nu vooral gebaseerd op eigen gewin en worden niet meer zozeer bepaald door landen, maar vooral door rijke individuen en grote bedrijven. Daarmee kan worden vastgesteld dat de verandering die FIFA doormaakte naadloos aansluit bij de trend van globalisering, waarbij de macht van landen en de focus op normen en waarden afneemt, en de macht van bedrijven en de focus op winst toeneemt.
Bondscoach Rinus Michels zei ooit 'voetbal is oorlog'. Voor FIFA lijkt momenteel vooral 'voetbal is business' van toepassing.
Bronnenlijst
- Taylor, M. 'Editorial - sport, transnationalism, and global history'. Journal of Global History. 2013. Issue 8. pp 199-208.
- Dietschy, P. 'Making football global? FIFA, Europe, and the non-European football world, 1912-74'. Journal of Global History. 2013. Issue 8. pp 279-298.
- Riemersma, M. 'Een staat binnen een staat: FIFA in Brazilië'. Research. 2014. Geraadpleegd op: 27 februari 2015. http://www.oneworld.nl/een-staat-binnen-een-staat-fifa-brazilie
- Vermeulen, M. 'Wat doet een WK nu echt met een (arm) land?' de Correspondent. 2014. Geraadpleegd op: 28 februari 2015. https://decorrespondent.nl/1424/Wat-doet-een-WK-nu-echt-met-een-arm-land-/ 62045104-1f26a82d
- 'Do Corporations Rule The World? - Facts & Infographic' Maps of World. 2012. Geraadpleegd op: 28 februari 2015. http://www.mapsofworld.com/infographics/poll/do-corporations-rule-the-world-facts-infographic-text.html
- Leijten, R. 'Koning Fifa stelt belachelijke eisen aan organisator van WK' Trouw. 2010. Geraadpleegd op: 27 februari 2015. http://www.trouw.nl/tr/nl/4324/Nieuws/article/detail/1115064/2010/08/07/Koning-Fifa-stelt-belachelijke-eisen-aan-organisator-van-WK.dhtml